عمومی

 به نام خدا

اوقات شرعی و شروع ماه قمری به بیان ساده

در احکام اسلامی، برای تعیین اوقات شرعی تعاریفی ارائه شده است. در گذشته که نَه ساعت بود و نه رسانه های صوتی  تصویری، موذن کمی زودتر روی بام یا مناره می رفت و منتظر می ماند تا پس از رؤیت اوقات شرعی بر اساس میزان نور آسمان، اذان بگوید. البته گاهی ابر ، غبار یا نور ماه، رؤیت را برای تعیین وقت اذان با مشکل مواجه می کرد. برای تعیین اذان ظهر از چوب شاخص استفاده می کردند. در زمان پیامبر اسلام(ص)، یکی از دیوارهای مسجد مدینه را در راستای شمال و جنوب جغرافیایی ساخته بودند، هر گاه سایه دیوار محو می شد، مؤذن اذان ظهر را می گفت.

سال ها پیش در ایران ، جهت رفع مشکل، مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران زاویه های طلوع سپیده  صبحگاهی(فجر صادق) و طلوع و غروب خورشید را بر اساس تعاریفی که در روایات ارائه شده در افق صاف تعیین کرد. در چند سال اخیر، نرم افزارهای مختلفی طراحی شد تا با لحاظ آن زاویه ها، طول و عرض جغرافیایی، زاویه میل محور زمین و سایر عوامل موثر، اوقات شرعی را برای هر منطقه دلخواه برای هر روز از سال محاسبه کنند. 

بنابراین، در عصر کنونی کسی لازم نمی بیند مانند قدیم روی بام یا مناره برود و اوقات شرعی محل خود را با رؤیت نور آسمان و یا چوب شاخص تعیین کند و بر اساس آن اذان بگوید.

سوال:

اگر گردش قمر به دور زمین دارای نظم دقیقی است و با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری با دقت بالا می توان شروع ماه قمری را تعیین کرد، پس علت اختلاف در شروع ماه قمری که معمولاً پیش می آید، چیست؟

طبق محاسبات علمی، ماه قمری جدید از لحظه ای آغاز می شود که قمر از مقارنه عبور کند. مقارنه یعنی چه؟

ماه در مداری به دور زمین گردش می کند که سطح آن مدار 5.145 درجه با سطح مدار گردش زمین به دور خورشید زاویه دارد (زاویه دایرة البروج). به بیان ساده اگر آن زاویه نبود، در هر ماه قمری بطور منظم می بایست یک خسوف و یک کسوف رخ بدهد.

لحظه ای که مرکز قمر در راستای مرکز به مرکز زمین و خورشید قرار گیرد، به آن مقارنه مرکزی می گویند. به محض عبور ماه از مقارنه مرکزی ، ماه جدید آغاز می شود. به دلیل نظم دقیقی که در گردش ماه و زمین وجود دارد از نظر علمی، زمان دقیق مقارنه برای صدها سال آینده هم مشخص است.

در موضوع رویت ، قضیه فرق می کند . در هر ساعتی از شبانه روز که مقارنه مرکزی اتفاق بیافتد رویت هلال تنها زمانی امکان پذیر است که اولاً ماه از راستای مرکز به مرکز زمین و خورشید عبور کرده باشد . دوماً خورشید در حال غروب باشد تا نور آن مانع رویت هلال نشود . ولی در هر نقطه از کره زمین ، هلال دیده شود این بدان معناست که مرکز ماه نه تنها از مقارنه مرکزی (راستای مرکزهای خورشید و زمین) عبور کرده بلکه از انتهای محدوده مقارنه هم عبور کرده . به عبارت دیگر ماه نو قطعی و یقینی است و نیازی به رویت هلال در سایر نقاط کره زمین نیست. در واقع شروع ماه نو ربطی به مرزهای سیاسی و جغرافیایی ندارد.

اکثر علمای اهل سنت، شروع ماه قمری جدید را بر مبنای محاسبات علمی پذیرفته اند و اعتقادی به رؤیت هلال ندارند ولی اکثر علمای شیعه معتقدند، این واقعه باید رؤیت شود. طبیعی است هنگام رؤیت، ابر و غبار نیز تاثیر گذارند. به همین دلیل ده ها گروه استهلال در مناطق مختلف کشور مأمور به این کار می شوند.

قبل از انقلاب اسلامی، اکثر علمای شیعه، رؤیت با تلسکوپ را نیز قبول نداشتند. بعد از انقلاب، به تدریج اکثر آنها تلسکوپ را تایید کردند. به همین دلیل گاهی پیش می آمد برخی از مردم بر اساس فتوای مجتهدشان با یک روز اختلاف، نماز عید فطر بجا می آوردند.
حتی برخی تقویم ها با یک روز اختلاف، عید فطر را مشخص می کردند. یعنی بر اساس زاویه رؤیت هلال، برخی پیش بینی می کردند هلال دیده خواهد شد و برخی احتمال می دادند دیده نشود.

اگر قرار بود، اوقات شرعی، که با محاسبات علمی تعیین شده اند را، علما تایید نمی کردند، تصور کنید چه مشکلاتی پدید می آمد. اگر علمای معظم، متفق القول شوند که مانند اوقات شرعی، برای آغاز ماه های قمری نیز، محاسبات علمی را تایید کنند، علاوه بر یکنواختی، مشکلات ناشی از اظهار نظرهای مختلف درباره رؤیت هلال به کلی مرتفع خواهد شد. 

به نظر می رسد، در عصری که علم از فاصله میلیاردها سال نوری، اطلاعات کسب کرده است، نامعین بودن ابتدای ماه های قمری و تاکید بر رویت هلال با فرموده امام علی (ع) ناسازگار است:

اوصیکُم بِتَقْوَی اللّه وَ نَظمِ اَمْرِکُم.

احدی  4-4-96

کلمات کلیدی :